Batlamyus
Astronomi, matematik, coğrafya ve optik bilimlerinde büyük katkıları olan Batlamyus, MS 100-170 arasında yaşamış İskenderiyeli Yunan bir teorisyendir. Kendisi günümüzde hala kabul edilen bazı denklemleri ve gözlemleri bize miras bırakmıştır. Ayrıca öğrendikleri ile ondan öncekilerin miras bıraktığı bilgileri Mathematike Syntaxis (Matematik Sentezi) adlı kitabında toplamıştır. Aynı zamanda İskenderiye Kütüphanesi'nde çalışmıştır.
Astronomide Batlamyus
Astronomi alanında Batlamyus, gök cisimlerinin hareketini ve konumunu açıklamak için bir model geliştirdi. Bu model, geocentric yani Dünya merkezli bir modeldir. Batlamyus, bu modelinde Güneş, Ay ve gezegenlerin hareketini açıklamak için epikikler adı verilen çemberler ve çemberlerin üzerinde dönen noktalardan yararlandı. Bu model, o dönemde kabul gören bir modeldi ve Copernicus’un heliosentrik (Güneş merkezli) modeli ortaya çıkana kadar bilim camiasında kabul gördü.
Almagest
Kendi sistemini Almagest (Arapça: Kitab el Macisti, Latince: Almagest, Yunanca: Mathematike Syntatksis, Türkçe: Matematiksel Sözdizimi veya Büyük Derleme olarak da bilinir) adındaki 13 ciltlik kitabında matematiksel anlatımla açıkladı. Bunlar bilinen gezegenler ve ayla ilgili matematiksel hesaplamalardı. Ayrıca gözlemleyebildiği 48 takımyıldızı içeren bir yıldız kataloğu da vardı. Bunların hepsi bugün hala aynı isimlerle kullanılmaktadır. Gün dönümleri ve ekinokslar döneminde gökyüzünü düzenli olarak gözlemledi. Buradan da mevsimlerin süresini anlamaya başladı. Bu bilgiden sonra Güneş’in gezegenimizdeki hareketini anlatmaya ve anlatmaya devam etti. Tabii ki yanılmıştı, çünkü Güneş Dünya’nın yörüngesinde değildi. Ancak, güneş sistemi hakkında daha fazla bilgi olmadan, bunu bilmesi çok zor olurdu. Ancak, gökyüzü olaylarını ve nesnelerini çizmeye ve ölçmeye yönelik sistematik yaklaşımı, gökyüzünde neler olduğunu açıklayan ilk bilimsel girişimler arasındaydı.
Almagest, 13 kitaptan oluşur;
- Birinci Kitap, kanıtlarıyla birlikte yermerkezli dizge’nin ana çizgilerini verir.
- İkinci Kitap, Menelaus’un teoremiyle, küresel trigonometri bilgilerini ve bir kirişler tablosunu içerir; burada örnek problemler de çözülmüştür.
- Üçüncü Kitap, Güneş’in hareketini ve yıllık süreyi anlatır.
- Dördüncü Kitap, Ay’ın hareketini ve aylık süreyi konu edinir.
- Beşinci Kitap, aynı konularla ilgilidir. Ay’ın ve Güneş’in mesafelerini tartıştığı gibi, bir usturlabın yapılışı ve kullanılışı hakkında da ayrıntılı bilgiler sunar.
- Altıncı Kitap, gezegenlerin kavuşumları ve karşılaşımlarını, Güneş ve Ay tutulmalarını inceler.
- Yedinci ve Sekizinci Kitap, durağan yıldızlarla ilgilidir; meşhur devinme tartışmasını, Batlamyus’un durağan yıldızlar kataloğunu ve gök küresi aleti yapabilmek için gerekli yöntem bilgisini içerir.
- Geriye kalan beş kitap ise devingen yıldızların, yani gezegenlerin hareketlerine ayrılmıştır ve yapıtın en özgün kısmıdır.
Batlamyus ve Coğrafya
Batlamyus’un en büyük eserlerinden bir diğeri, bilinen dünyanın coğrafyasını tanımlayan kapsamlı bir kitap olan Coğrafya (Geographica) olmuştur. Çağının Roma İmparatorluğu’nda bilinen coğrafya bilgileri bu kitapta toplanmıştır.Coğrafya, denizciler ve gezginlerin yollarını bulmak için ihtiyaç duydukları kesin koordinatları sağlayan enlem ve boylamları içeriyordu.
Nasıl ki Almagest, astronomi hakkında anlaşılan her şeyi açıklayan bir kaynak haline geldiyse, Coğrafya da yüzyıllar boyunca şehirlerin ve ulusların dünyanın neresinde bulunduğunu bilmek için bir kaynaktı, hatta Kristof Kolomb‘a kadar bütün coğrafyacılar tarafından başvuru kitabı olarak kullanılmıştı.
Batlamyus ve Astroloji
Batlamyus'un astrolojik çalışması, görünüşe göre başlangıçta "Astrolojik Sonuçlar", "Etkiler" veya "Prognostikler" gibi gibi anlamlara gelen Apotelesmatika olarak biliniyordu, ancak daha sonra daha yaygın olarak Tetrabiblos ("Dört Kitap") olarak bilinmeye başlandı.3. yüzyıldan 7. yüzyıla kadar olan sonraki Helenistik astrologlar, Batlamyus'a büyük saygı duymuş görünüyor. 379'dan anonim ona "İlahi Ptolemy" (CCAG 5, 1, s. 204: 9) diyor ve Thebes'li Hephaistio ondan "Gerçeği seven Ptolemy" (ὁ φιλαλθης Πτολεμαῖος) olarak söz ediyor. Batlamyus'un Tetrabiblos'u, orijinal olarak yayınlandığından beri yüzyıllar boyunca sürekli olarak aktarılan ve tercüme edilen tek Helenistik astrolojik metindi. Bunun bir sonucu olarak, genellikle antik çağın en önemli ve etkili astrologu olarak düşünülürdü.
Bununla birlikte, Batlamyus'un daha sonraki gelenekler üzerindeki önemli etkisine rağmen, onun Tetrabiblos'u, ana akım Helenistik astroloji geleneğini tam olarak temsil ediyor gibi görünmüyor. Onun programı, astrolojiyi büyük ölçüde Aristotelesçi veya Peripatetik çizgide bir doğa bilimi olarak yeniden formüle etmek ve böylece onu daha meşru kılmaktı. Bunu yapmanın yollarından biri, astrolojinin arkasındaki mekanizmayı, yıldızlardan ve gezegenlerden gelen bir tür göksel etkiyle çalışmak olarak yeniden kavramsallaştırmaktı. Bu, gök cisimlerinin, zorunlu sebepler olmadan gelecekteki olayların işaretlerini verme yeteneğine sahip olduğunu savunan önceki görüşlerle çelişiyordu.
Batlamyus’un Optik Araştırmaları
Aynı zamanda döneminin önde gelen optik araştırmacılarından olan Batlamyus, daha önceki optikçilerin çoğu gibi, görmenin gözden çıkan görsel ışınlar yoluyla oluştuğu görüşünü benimsemiştir. Ancak, görsel yayılımın fiziksel yorumunu da vermiş ve bu yayılımın, kesikli ve aralıklı koni biçiminde değil de, kesiksiz ve sürekliliği olan piramit biçiminde olduğunu belirtmiştir. Şayet böyle olmasaydı, yani ışınlar gözden sürekli olarak çıkmasaydı, nesneler bütün olarak görülemezlerdi. Buna rağmen, Batlamyus’un görsel piramit fikri, optikçiler arasında rağbet görmemiş ve görme söz konusu olduğunda daha çok koni biçimi göz önüne alınmıştır. Daha sonra da İslâm dünyasında bilginlerin görsel koni fikrine dayandıkları ve görme geometrisini bunun üzerine kurdukları görülmektedir.Müzik
Batlamyus, aynı zamanda, felsefe ve müzik teorisi konularında da çalışmalar yapmıştır. "Harmonics" adlı kitabında, müziğin matematiksel prensiplerini ele almış ve müziğin doğası hakkında felsefi bir tartışma yapmıştır. Batlamyus, müzikteki notaların matematiksel oranları hakkında da araştırmalar yapmıştır.
Kaynakça
www.thoughtco.com/claudius-ptolemy-3071076
www.famous-mathematicians.org/ptolemy/
https://www.hellenisticastrology.com/astrologers/claudius-ptolemy/
https://www.britannica.com/biography/Ptolemy
